Shytat

Shytat janë një sëmundje virale ngjitëse e shkaktuar nga virusi i shytave, i cili kryesisht prek gjëndrat e pështymës, veçanërisht gjëndrat parotide të vendosura para dhe poshtë veshit. Kjo çon në ënjtje të dhimbshme të njërës ose të dy anëve të fytyrës. Sëmundja mund të prekë çdo moshë, por është më e zakonshme te fëmijët dhe adoleshentët. Simptomat e zakonshme përfshijnë ethe, dhimbje koke, dhimbje muskulore, lodhje dhe humbje oreksi, përpara se të shfaqet ënjtja e gjëndrave. Shytat janë shumë ngjitëse dhe përhapen përmes pikave të frymëmarrjes.

Simptomat e shytave zakonisht shfaqen 16-18 ditë pas ekspozimit ndaj virusit, por mund të variojnë nga 12 deri në 25 ditë. Simptomat e zakonshme përfshijnë:

• Ethe
• Dridhje
• Dhimbje koke
• Dhimbje fyti
• Humbje oreksi
• Të përziera
• Të vjella
• Dhimbje të përgjithshme trupi
• Ënjtje dhe dhimbje e gjëndrave të pështymës (parotideve), e cila është simptoma më karakteristike dhe mund të prekë njërën ose të dyja anët e fytyrës, duke e bërë të vështirë përtypjen dhe gëlltitjen.

Shkaku kryesor i shytave është infeksioni me virusin e shytave, i cili është një virus ARN që i përket familjes Paramyxoviridae. Virusi transmetohet kryesisht përmes pikave të frymëmarrjes të prodhuara kur një person i infektuar kollitet, teshtin ose flet. Ai gjithashtu mund të përhapet përmes kontaktit të drejtpërdrejtë me pështymën e infektuar ose objektet e kontaminuara.

Shytat janë kryesisht një lloj infeksioni viral i shkaktuar nga virusi i shytave. Nuk ka tipe të ndryshme të shytave në kuptimin e llojeve të ndryshme të virusit, por shfaqjet klinike mund të ndryshojnë:

• Shytat e parotideve: Forma më e zakonshme, e karakterizuar nga ënjtja e gjëndrave parotide.
• Shytat pa parotit: Në disa raste, infeksioni me virusin e shytave mund të shkaktojë simptoma të tjera, si meningjit, orchitis ose pankreatit, pa ënjtje të dukshme të gjëndrave parotide. Kjo e bën diagnozën më sfiduese.
• Shytat subklinike: Disa persona mund të infektohen me virusin e shytave dhe të mos shfaqin asnjë simptomë. Edhe pse pa simptoma, ata mund të jenë ende bartës të virusit dhe ta përhapin atë te të tjerët.

Diagnoza e shytave zakonisht bazohet në shenjat dhe simptomat klinike, veçanërisht ënjtja karakteristike e gjëndrave të pështymës (parotideve). Megjithatë, për konfirmim dhe për të përjashtuar kushte të tjera, mund të bëhen teste laboratorike.

• Testet e gjakut: Kërkimi i antitrupave specifikë ndaj virusit të shytave, si IgM dhe IgG, mund të konfirmojë një infeksion të fundit ose një imunitet të kaluar.
• Kultura e virusit: Një mostër nga pështyma, urina ose lëngu cerebrospinal mund të dërgohet në laborator për të kultivuar virusin.
• Testi PCR (Reaksioni Zinxhir i Polimerazës): Ky test zbulon materialin gjenetik të virusit në mostrat e marra, duke ofruar një diagnozë të shpejtë dhe të saktë.

Përkeqësimet e shytave ndodhin kur infeksioni fillon të prekë zona të tjera të trupit, përveç gjëndrave parotide. Këto komplikacione mund të përfshijnë:

• Meningjiti viral: Është inflamacion i membranave që rrethojnë trurin dhe palcën kurrizore, i cili mund të shfaqet me ethe të lartë dhe dhimbje koke të forta.
• Orchitis: Inflamacion i testikujve te meshkujt pas pubertetit, i cili mund të jetë shumë i dhimbshëm dhe, në raste të rralla, të çojë në sterilitet.
• Oophoritis: Inflamacion i vezoreve te femrat.
• Pankreatiti: Inflamacion i pankreasit, i cili mund të shkaktojë dhimbje barku, të vjella dhe të përziera.
• Humbja e dëgjimit: Ndodh rrallë, por mund të jetë e përhershme dhe zakonisht prek vetëm njërin vesh.

Parandalimi i shytave bëhet kryesisht përmes vaksinimit dhe masave higjienike:

• Vaksinimi: Vaksina MMR (fruthi, shytat, rubeola) është mënyra më efektive për të parandaluar shytat. Kjo vaksinë zakonisht jepet në dy doza: e para rreth moshës 12-15 muajsh dhe e dyta rreth moshës 4-6 vjeç.
• Higjiena e duarve: Larja e shpeshtë e duarve me sapun dhe ujë, veçanërisht pas kollitjes, teshtitjes ose para ngrënies, ndihmon në parandalimin e përhapjes së virusit.
• Mbulimi i gojës dhe hundës: Mbulimi i gojës dhe hundës me një shami ose bërryl gjatë kollitjes ose teshtitjes.
• Izolimi: Personat e infektuar duhet të izolohen nga individët e shëndetshëm për të parandaluar përhapjen e infeksionit, sidomos gjatë periudhës kur virusi është më ngjitës.
• Ajrosja e ambienteve: Sigurimi i ajrosjes së rregullt të ambienteve të jetesës.

Trajtimi i shytave është kryesisht mbështetës, pasi nuk ka një kurë specifike antivirale për virusin e shytave. Objektivi kryesor është lehtësimi i simptomave dhe parandalimi i komplikacioneve.

• Qetësimi i simptomave:
  1. Menaxhimi i etheve: Nëse temperatura e kalon 39 gradë Celsius, mund të përdoren supozitorë me Indometacin ose Paracetamol/Ibuprofen.
  2. Lehtësimi i dhimbjes: Kompresat e ngrohta lokale me ujë ose peceta të ngrohta mbi zonën e ënjtur mund të ndihmojnë në uljen e dhimbjes.
  3. Pushimi: Pacientët këshillohen të pushojnë në shtrat dhe të shmangin shkollën ose kopshtin për të parandaluar përhapjen e infeksionit.
• Ushqimi: Konsumimi i ushqimeve të lëngshme ose gjysmë të lëngshme që janë të lehta për t'u përtypur dhe gëlltitur. Shmangia e ushqimeve irrituese.
• Hidratimi: Pirja e shumë lëngjeve për të ndihmuar trupin të largojë toksinat.
• Higjiena:
  1. Shpëlarje e shpeshtë e gojës me ujë të ngrohtë me kripë për të ruajtur higjienën orale.
  2. Ndarja dhe sterilizimi i rregullt i enëve të ushqimit dhe sendeve personale (peshqirë, shami).
  3. Ajrosja e rrobave dhe shtratit të pacientit.
• Komplikacionet:
  1. Në rast dhimbjeje testikulare te djemtë, përdorimi i një fashe mbështetëse për skrotumin mund të ndihmojë në uljen e dhimbjes.
  2. Nëse dyshohet për meningjit (ethe e lartë dhe dhimbje koke e fortë), duhet kërkuar menjëherë ndihmë mjekësore.
• Trajtimi me mjekësinë tradicionale kineze (MTC) dhe mjekësinë Miao:
  1. Përdorimi i bimëve si Radix Isatidis (Ban Lan Gen), Prunella vulgaris dhe lule qumështore për të pastruar nxehtësinë, detoksifikuar dhe shpërndarë stanjacionin.
  2. Aplikimi lokal i kaktusit të freskët dhe lëngshëm (pas heqjes së gjembave dhe lëkurës) ose purslanit të shtypur në zonën e prekur.
  3. Konsumimi i një zierjeje me tofu, fasule mung dhe sheqer shkëmbi.
  4. Mjekësia Miao fokusohet në pastrimin e nxehtësisë, detoksifikimin, zvogëlimin e ënjtjes dhe shpërndarjen e stanjacioneve, shpesh me ilaçe të absorbuara nëpërmjet lëkurës.

Është thelbësore të kërkoni ndihmë mjekësore nëse ju ose fëmija juaj shfaqni simptoma të shytave, veçanërisht nëse nuk janë vaksinuar. Gjithashtu, duhet të shkoni menjëherë te mjeku në rast se shfaqen simptoma të komplikuara si:

• Ethe e lartë (mbi 39 gradë Celsius)
• Dhimbje koke e fortë
• Qafë e ngurtë
• Dhimbje barku e fortë
• Të vjella të shpeshta
• Dhimbje testikulare (nëse jeni mashkull pas pubertetit)
• Konvulsione
• Shenja të dehidratimit

Këto mund të jenë shenja të komplikacioneve serioze si meningjiti, pankreatiti ose orchitis, të cilat kërkojnë vëmendje dhe trajtim të menjëhershëm mjekësor.

Shytat janë një sëmundje virale ngjitëse që mund të parandalohet me vaksinim. Ndërsa shpesh kalon me simptoma të lehta, mund të shkaktojë komplikacione serioze nëse nuk trajtohet. Është e rëndësishme të ndiqni këshillat mjekësore, të izoloni të infektuarit dhe të ruani higjienën për të mbrojtur veten dhe të tjerët nga përhapja e virusit. Vaksinimi është hapi thelbësor drejt eleminimit të kësaj sëmundjeje.