Melanoma Malinje e Lëkurës

Melanoma malinje e lëkurës është një formë e rëndë e kancerit të lëkurës që zhvillohet në melanocite, qelizat që prodhojnë pigmentin melaninë, i cili i jep ngjyrë lëkurës, flokëve dhe syve. Edhe pse është më pak e zakonshme se format e tjera të kancerit të lëkurës (karcinoma bazocelulare dhe karcinoma spinocelulare), melanoma është më agresive dhe ka potencialin të përhapet shpejt në pjesë të tjera të trupit, duke e bërë atë më vdekjeprurëse nëse nuk diagnostikohet dhe trajtohet herët.

Melanoma shpesh shfaqet si një nishan i ri ose si një ndryshim në një nishan ekzistues. Zbulimi i hershëm dhe trajtimi janë thelbësorë për një prognozë të mirë.

Simptoma kryesore e melanomës malinje është një ndryshim në lëkurë, shpesh në një nishan ekzistues ose shfaqja e një nishani të ri të pazakontë. Është e rëndësishme të monitoroni nishanet tuaja duke përdorur rregullin ABCDE:

• A - Asimetria: Kur gjysma e një nishani nuk përputhet me gjysmën tjetër.
• B - Kufiri (Border): Kufij të parregullt, me dhëmbëzime ose të paqarta.
• C - Ngjyra (Color): Ngjyrë e pabarabartë, me nuanca të ndryshme kafeje, të zezë, të kuqe, të bardhë ose blu.
• D - Diametri (Diameter): Më i madh se 6 mm (madhësia e një gomë lapsi), megjithëse melanomat mund të jenë edhe më të vogla.
• E - Evolucioni (Evolving): Çdo ndryshim në madhësi, formë, ngjyrë, lartësi, ose çdo simptomë e re si gjakderdhje, kruajtje ose skuqje e zonës.

Simptoma të tjera mund të përfshijnë:

• Nishane të errëta.
• Infiltrimi i lëkurës (kur nishani ndjen i ngritur ose i trashur).
• Nodule (gunga të forta nën lëkurë).
• Ulçera (plagë të hapura që nuk shërohen).

Shkaku i saktë i melanomës malinje nuk është plotësisht i qartë, por besohet se lidhet me një kombinim faktorësh gjenetikë dhe mjedisorë. Ekspozimi i tepërt ndaj rrezatimit ultraviolet (UV) nga dielli ose nga shtretërit e nxirjes është faktori kryesor i rrezikut.

• Ekspozimi ndaj rrezeve UV: Rrezatimi UV dëmton ADN-në në qelizat e lëkurës, duke çuar në mutacione që mund të shkaktojnë kancer.
• Histori familjare: Nëse keni anëtarë të familjes me melanomë, rreziku juaj është më i lartë.
• Numri i madh i nishaneve: Personat me shumë nishane ose nishane atipike (displastike) kanë rrezik më të madh.
• Lëkurë e ndjeshme: Lëkura e zbehtë, flokët e kuq ose biondë, sytë e çelët dhe tendenca për t'u djegur nga dielli rrisin rrezikun.
• Sistemi imunitar i dobësuar: Individët me sistem imunitar të dobësuar, si ata që kanë kryer transplant organesh ose vuajnë nga HIV, janë më të rrezikuar.

Ekzistojnë disa lloje kryesore të melanomës malinje, të cilat klasifikohen bazuar në mënyrën se si rriten dhe shfaqen:

• Melanoma me përhapje sipërfaqësore (Superficial Spreading Melanoma - SSM): Ky është lloji më i zakonshëm i melanomës, duke përbërë rreth 70% të rasteve. Shpesh shfaqet në trung dhe gjymtyrë, dhe zakonisht rritet horizontalisht përgjatë sipërfaqes së lëkurës përpara se të fillojë të rritet në thellësi. Mund të shfaqet si një nishan i ri ose si një ndryshim në një nishan ekzistues, shpesh me kufij të parregullt dhe ngjyra të shumta.
• Melanoma nodulare (Nodular Melanoma - NM): Ky është lloji i dytë më i zakonshëm dhe është më agresiv sepse rritet vertikalisht (në thellësi) më shpejt se llojet e tjera. Shpesh shfaqet si një gungë e ngritur, e fortë, e zezë ose blu-e zezë, por mund të jetë edhe pa pigment (amelanotic). Mund të jetë e vështirë për t'u dalluar pasi mund të mos ndjekë rregullin ABCDE në mënyrë të qartë.
• Lentigo Maligna Melanoma (LMM): Kjo formë shfaqet kryesisht në zonat e ekspozuara ndaj diellit kronik, si fytyra dhe qafa, tek të moshuarit. Fillimisht rritet horizontalisht si një njollë e sheshtë, e errët, me ngjyrë të pabarabartë, dhe mund të zgjerohet për vite me radhë përpara se të zhvillohet në një formë invazive.
• Melanoma akrale lentiginoze (Acral Lentiginous Melanoma - ALM): Ky është lloji më pak i zakonshëm në popullatat e bardha, por është më i zakonshmi tek individët me lëkurë të errët dhe aziatikë. Shfaqet në shuplakat e duarve, thembrat e këmbëve dhe nën thonj (subungual melanoma). Shpesh diagnostikohet në faza më të avancuara, pasi mund të jetë e vështirë për t'u vënë re.
• Melanoma Amelanotike: Kjo është një formë e rrallë e melanomës që nuk prodhon pigment, duke e bërë atë të vështirë për t'u diagnostikuar pasi shfaqet si një lezion me ngjyrë të kuqe, rozë ose lëkure. Mund të ngatërrohet me nishane beninje ose lloje të tjera të kancerit të lëkurës.

Diagnoza e melanomës malinje të lëkurës zakonisht fillon me një ekzaminim fizik të lëkurës, ku mjeku kërkon nishane ose lezione të dyshimta. Përdorimi i rregullit ABCDE (Asymmetry, Border, Color, Diameter, Evolving) është thelbësor në vlerësimin e nishaneve.

• Biopsia: Nëse një nishan duket i dyshimtë, mjeku do të kryejë një biopsi. Kjo përfshin heqjen e një pjese të indit ose të gjithë nishanit për ekzaminim mikroskopik nga një patolog. Kjo është mënyra e vetme për të konfirmuar diagnozën e melanomës.
• Dermatoskopia: Një teknikë ku përdoret një pajisje e specializuar (dermatoskop) për të ekzaminuar nishanet nën zmadhim, duke ndihmuar në dallimin mes nishaneve beninje dhe atyre malinje.
• Stadifikimi: Pasi melanoma diagnostikohet, kryhen ekzaminime shtesë për të përcaktuar shkallën e përhapjes së kancerit (stadifikimi). Kjo mund të përfshijë imazhe (PET scan, CT scan, MRI), analiza gjaku dhe biopsi të nyjeve limfatike (biopsi e nyjes sentinele) për të kontrolluar përhapjen në nyjet limfatike rajonale.

Melanoma malinje mund të përkeqësohet nëse nuk diagnostikohet dhe trajtohet herët. Përkeqësimi kryesor është përhapja e kancerit nga lëkura në pjesë të tjera të trupit, një proces i njohur si metastazë.

• Rritja e tumorit primar: Nëse melanoma nuk hiqet, ajo do të rritet në thellësi në shtresat e lëkurës, duke e bërë më të vështirë trajtimin dhe duke rritur rrezikun e metastazës.
• Metastaza rajonale: Qelizat e melanomës mund të shkëputen dhe të udhëtojnë në nyjet limfatike aty pranë, duke shkaktuar rritjen e tyre. Kjo shpesh kërkon diseksion të nyjeve limfatike.
• Metastaza në distancë: Kanceri mund të përhapet në organe të largëta si mushkëritë, mëlçia, truri ose kockat përmes qarkullimit të gjakut ose sistemit limfatik. Kjo fazë e avancuar është më e vështirë për t'u trajtuar dhe ka një prognozë më të keqe.
• Përsëritja: Edhe pas trajtimit të suksesshëm, melanoma mund të rikthehet në të njëjtin vend (rikthim lokal), në afërsi të vendit origjinal (metastaza in-transit), ose në një pjesë tjetër të trupit.

Parandalimi i melanomës malinje fokusohet kryesisht në reduktimin e ekspozimit ndaj rrezatimit ultraviolet (UV) dhe monitorimin e rregullt të lëkurës.

• Kufizoni ekspozimin ndaj diellit: Shmangni ekspozimin e drejtpërdrejtë në diell gjatë orëve të pikut (nga ora 10:00 deri në 16:00), kur rrezet UV janë më të forta.
• Përdorni krem mbrojtës nga dielli: Aplikoni rregullisht krem mbrojtës me faktor mbrojtës (SPF) 30 ose më të lartë, madje edhe në ditët me re. Ricaktoni atë çdo dy orë, ose më shpesh nëse jeni duke notuar ose djersitur.
• Vishni veshje mbrojtëse: Përdorni kapele me strehë të gjerë, syze dielli dhe veshje me mëngë të gjata dhe pantallona të gjata për të mbuluar lëkurën e ekspozuar.
• Shmangni shtretërit e nxirjes: Rrezatimi UV nga shtretërit e nxirjes është po aq i dëmshëm sa rrezet e diellit dhe rrit ndjeshëm rrezikun e melanomës.
• Kontrolle të rregullta të lëkurës: Bëni vetëkontrolle mujore të lëkurës për të zbuluar nishane të reja ose ndryshime në nishanet ekzistuese. Raportoni çdo ndryshim të dyshimtë tek mjeku juaj.
• Vizita të rregullta te dermatologu: Sidomos nëse keni faktorë rreziku, rekomandohet që të bëni ekzaminime profesionale të lëkurës nga një dermatolog.

Metodat e trajtimit për melanomën malinje të lëkurës:

Hekurja kirurgjikale është metoda primare e trajtimit për melanomën. Kimioterapia, radioterapia dhe imunoterapia përdoren si shtojca të kirurgjisë ose si kujdes paliativ për pacientët që nuk janë kandidatë për kirurgji.

• 1. Trajtimi Kirurgjikal: Ky përfshin heqjen e lezionit primar, menaxhimin e nyjeve limfatike rajonale dhe riparimin e plagës. Margjina e heqjes për tumorin primar përfshin heqjen e tumorit së bashku me një rreze 5 cm të lëkurës, indit nënlëkuror dhe fascies së thellë. Për melanomat e vendosura nën një thua ose në falangat distale, kryhet çartikulim në nyjet metakarpofalangeale ose metatarsofalangeale. Për melanomat e gishtave të dorës ose këmbës, kryhet çartikulim në nyjet e kyçit të dorës ose këmbës. Në rastet e metastazës klinikisht të dukshme të nyjeve limfatike rajonale, duhet të kryhet diseksion terapeutik i nyjeve limfatike (TLND) brenda 2-3 javësh pas heqjes së lezionit primar. Studimet kanë treguar një shkallë mbijetese 5-vjeçare prej 16.4% për pacientët që i nënshtrohen diseksionit të nyjeve limfatike, ndjeshëm më i lartë sesa për ata që nuk i nënshtrohen procedurës (0.0%). Për melanomat e vendosura në kokë dhe qafë, veçanërisht ballin, faqen dhe veshin, duhet të kryhet diseksion standard i nyjeve limfatike të qafës së bashku me heqjen e lobit sipërfaqësor të gjëndrës parotide. Për melanomat në pjesën e pasme të qafës dhe skalpin, lezioni së bashku me nyjet limfatike cervikale të pasme duhet të hiqen, e ndjekur nga diseksion standard i nyjeve limfatike të qafës. Për melanomat e gjymtyrëve të sipërme, duhet të kryhet diseksion i nyjeve limfatike aksilare, duke përfshirë heqjen e muskujve pektoralis minor. Për melanomat e gjymtyrëve të poshtme, duhet të kryhet diseksion ilioinguinal i nyjeve limfatike, duke përfshirë nyjet femorale, inguinale sipërfaqësore, iliake të thella dhe obturatore. Disa autorë avokojnë rezeksionin en bloc të lezionit dhe nyjeve limfatike rajonale për melanomat e trungut për të parandaluar 'metastazat in-transit'. Në rastet e metastazave multi-rajonale të nyjeve limfatike dhe/ose metastazave në distancë, diseksioni i nyjeve limfatike përgjithësisht nuk konsiderohet se përmirëson ndjeshëm shkallën e mbijetesës 5-vjeçare. Megjithatë, disa autorë besojnë se kirurgjia, përfshirë diseksionin e nyjeve limfatike rajonale, mund të reduktojë ngarkesën e tumorit, të rrisë efektet e kimioterapisë, radioterapisë dhe imunoterapisë, dhe të lehtësojë simptomat nëse gjendja e pacientit e lejon. Vendimi për të kryer diseksion elektiv të nyjeve limfatike (ELND) ose diseksion profilaktik të nyjeve limfatike (PLND) në mungesë të shenjave të metastazës së nyjeve limfatike rajonale është ende në debat. Kriteret për kryerjen e PLND bazohen në trashësinë e tumorit, moshën e pacientit, seksin, vendndodhjen e tumorit, treguesit patologjikë me referencë prognostike dhe paaftësinë e shkaktuar nga kirurgjia e diseksionit të nyjeve limfatike.
• 2. Fizioterapia: Laseri me dioksid karboni dhe krioterapia me azot të lëngshëm përdoren për pacientët e papërshtatshëm për kirurgji ose ata me melanoma sipërfaqësore në fazë të hershme dhe lentigo maligna. Melanoma përgjithësisht është e pandjeshme ndaj rrezatimit, i cili herë pas here përdoret për trajtimin paliativ të metastazave në kocka, tru, ose në kombinim me terapi të tjera.
• 3. Kimioterapia: E përshtatshme për pacientët me përsëritje ose metastazë pas operacionit, ose në rastet kur kirurgjia nuk është një opsion. Agjentët e zakonshëm të kimioterapisë përfshijnë dacarbazine (DTIC ose DIC), carmustine (BCNU), lomustine (CCNU) dhe vincristine (VCR). Këto mund të përdoren vetëm ose në kombinim, megjithëse efektiviteti i tyre nuk është ideal.
• 4. Imunoterapia: Përfshin përdorimin e vaksinave të bëra nga qelizat e tumorit të vetë pacientit për injeksione intradermale, një ose dy herë në javë. Terapitë e fundit përfshijnë BCG të thatë të ngrirë, faktorin e transferit, ARN imune, interleukina, qelizat vrasëse të aktivizuara nga limfokinat (LAK), interferonet, limfocitet që infiltrojnë tumorin (TIL) dhe antitrupat monoklonalë kundër melanomës. Për shkak të numrit të kufizuar të rasteve të raportuara dhe kohës së shkurtër të vëzhgimit, efikasiteti definitiv i këtyre trajtimeve ka nevojë për vlerësim të mëtejshëm.

Prognoza: Shumica e melanomave malinje diagnostikohen herët, dhe rreth 85% e melanomave të fazës I dhe II mund të kurohen. Prognoza korrelacionon në mënyrë të anasjelltë me stadin, me vetëm 40% deri në 50% të pacientëve të fazës II që mbijetojnë më shumë se pesë vjet. Më pak se 5% e pacientëve të fazës IV mbijetojnë më shumë se pesë vjet.

Është thelbësore të vizitoni një mjek, sidomos një dermatolog, nëse vëreni ndonjë nga ndryshimet e mëposhtme në lëkurën tuaj ose nishanet ekzistuese:

• Nëse një nishan ekzistues ndryshon në madhësi, formë, ngjyrë, lartësi, ose ka kufij të parregullt apo ngjyra të ndryshme.
• Nëse shfaqet një nishan i ri, sidomos nëse është i madh, i errët, ose ka tipare të pazakonta (duke ndjekur rregullin ABCDE).
• Nëse një nishan fillon të kruhet, të gjakosë, të ketë qelb, ose të shkaktojë dhimbje.
• Nëse vëreni një plagë në lëkurë që nuk shërohet brenda disa javësh.
• Nëse keni një histori familjare të melanomës ose shumë nishane atipike, rekomandohet kontroll i rregullt te dermatologu.

Zbulimi i hershëm rrit ndjeshëm shanset për shërim, prandaj mos hezitoni të kërkoni ndihmë mjekësore për çdo shqetësim.

Melanoma malinje e lëkurës është një kancer serioz i lëkurës që, nëse zbulohet dhe trajtohet herët, ka shanse shumë të mira shërimi. Zbulimi i hershëm është thelbësor, prandaj vetëkontrolli i rregullt i lëkurës dhe vizitat te mjeku për çdo ndryshim të dyshimtë janë jetike. Mbrojtja nga dielli dhe shmangia e shtretërve të nxirjes janë masat më të mira parandaluese. Prognoza lidhet ngushtë me stadin e diagnozës, me shkallë më të larta shërimi në fazat e hershme. Trajtimi kryesor mbetet heqja kirurgjikale, shpesh e kombinuar me terapi shtesë si kimioterapia, radioterapia ose imunoterapia, në varësi të shkallës së përhapjes së sëmundjes.