Hipervitaminoza A

Hipervitaminoza A është një gjendje e shkaktuar nga marrja e tepërt e vitaminës A në trup, duke çuar në simptoma toksike. Vitamina A është thelbësore për shikimin, funksionin imunitar dhe rritjen, por si një vitaminë e tretshme në yndyrë, ajo ruhet në trup dhe nivelet e tepërta mund të bëhen të dëmshme. Kjo gjendje mund të jetë akute, rezultat i një doze të vetme jashtëzakonisht të lartë, ose kronike, si pasojë e marrjes së vazhdueshme të dozave të larta për një periudhë kohore. Simptomat variojnë nga të lehta në të rënda, duke prekur sisteme të ndryshme të trupit, si lëkura, kockat, mëlçia dhe sistemi nervor. Diagnostikimi i hershëm dhe ndërprerja e marrjes së vitaminës A janë thelbësore për shërimin dhe parandalimin e komplikacioneve afatgjata.

Simptomat e hipervitaminozës A mund të ndryshojnë në varësi të faktit nëse gjendja është akute (zhvilluar shpejt pas një doze të lartë) ose kronike (zhvilluar ngadalë pas marrjes së vazhdueshme të dozave të larta).

• Simptomat e rasteve akute:
  • Përgjumje ose eksitim i tepërt
  • Dhimbje koke
  • Të vjella
• Simptomat e rasteve kronike:
  • Humbje e oreksit ose ulje e konsumit gastrik
  • Lëkurë e thatë dhe e plasaritur
  • Flokë të thatë
  • Humbje e flokëve
  • Gjakderdhje nga hunda
  • Dëmtime të tjera të lëkurës dhe mukozave
  • Dhimbje dhe ënjtje në lidhjen midis kockave të gjata dhe muskujve
  • Dhimbje kockash dhe kyçesh
  • Zmadhim i mëlçisë dhe shpretkës
  • Icter (verdhëz)
  • Anemi
  • Ndryshime të shikimit
  • Nervozizëm
  • Dhimbje barku

Hipervitaminoza A zakonisht shkaktohet nga marrja e tepërt e vitaminës A, qoftë nga suplementet ushqimore ose nga konsumimi i sasive të mëdha të ushqimeve të pasura me vitaminë A (p.sh., mëlçia). Ajo mund të jetë akute (nga një dozë e vetme e lartë) ose kronike (nga doza të tepërta të marra rregullisht për një periudhë kohore). Për shembull, marrja e 300,000 IU (njësi ndërkombëtare) e vitaminës A në një dozë të vetme mund të çojë në hipervitaminozë akute. Hipervitaminoza kronike mund të ndodhë nëse merren doza ditore prej 25,000 IU ose më shumë për muaj apo vite. Faktorë të tjerë, si sëmundjet e mëlçisë ose veshkave, mund të rrisin rrezikun, pasi këto organe luajnë një rol kyç në metabolizmin dhe eliminimin e vitaminës A.

Hipervitaminoza A mund të klasifikohet në dy forma kryesore: akute dhe kronike, bazuar në shpejtësinë dhe sasinë e marrjes së vitaminës A.

• Hipervitaminoza A akute: Kjo formë ndodh kur një person merr një dozë jashtëzakonisht të lartë të vitaminës A në një periudhë të shkurtër kohe, shpesh si një ngjarje e vetme. Për shembull, marrja e 300,000 IU ose më shumë në një dozë të vetme mund të shkaktojë simptoma akute. Kjo është më e zakonshme te fëmijët e vegël që aksidentalisht marrin sasi të mëdha.
• Hipervitaminoza A kronike: Kjo formë zhvillohet nga marrja e vazhdueshme e dozave të larta të vitaminës A për një periudhë të gjatë kohore, shpesh muaj apo vite. Zakonisht ndodh kur personat konsumojnë rregullisht 25,000 IU ose më shumë në ditë. Simptomat në këtë rast shfaqen gradualisht dhe mund të jenë më të fshehta në fillim, duke e bërë diagnostikimin më sfidues.

Diagnoza e hipervitaminozës A bazohet në historinë klinike të pacientit, ekzaminimin fizik dhe matjen e niveleve të vitaminës A në gjak. Mjeku do të pyesë për konsumimin e suplementeve të vitaminës A ose ushqimeve të pasura me të. Testet e gjakut janë thelbësore për të konfirmuar nivele të larta të vitaminës A. Mund të kryhen edhe teste të funksionit të mëlçisë, pasi hipervitaminoza A mund të prekë mëlçinë. Në raste kronike, mund të jetë i nevojshëm edhe imazheri, siç janë radiografitë e kockave të gjata ose kafkës, për të zbuluar ndryshime të lidhura me mbidozën e vitaminës A.

Gjendja e hipervitaminozës A mund të përkeqësohet nga vazhdimi i marrjes së vitaminës A pasi simptomat të kenë filluar. Faktorë të tjerë që mund të ndikojnë në ashpërsinë e simptomave përfshijnë:

• Sëmundjet e mëlçisë: Personat me funksion të dëmtuar të mëlçisë mund të jenë më të ndjeshëm ndaj efekteve toksike të vitaminës A.
• Sëmundjet e veshkave: Veshkat luajnë një rol në eliminimin e vitaminës A, kështu që çrregullimet e veshkave mund të përkeqësojnë gjendjen.
• Marrja e substancave të tjera: Konsumimi i alkoolit ose ilaçeve të caktuara që prekin mëlçinë mund të përkeqësojë toksicitetin.
• Mosha: Fëmijët e vegël dhe të moshuarit mund të jenë më të ndjeshëm ndaj efekteve anësore.

Parandalimi i hipervitaminozës A është i thjeshtë dhe kërkon kujdes në marrjen e vitaminës A, veçanërisht nga suplementet.

• Shmangni dozat e tepërta të suplementeve: Mos e kaloni dozën e rekomanduar ditore të vitaminës A. Për gratë shtatzëna, nuk duhet të tejkalohet 5,000 IU në ditë, për shkak të rrezikut të anomalive fetale.
• Kujdes me vajin e mëlçisë së merlucit: Nëse merrni vaj mëlçie merluci ose suplemente të vitaminës A, sigurohuni që të mos tejkaloni sasinë e kërkuar.
• Kufizoni kohëzgjatjen e dozave të larta: Në rastet kur nevojiten doza të larta të vitaminës A për qëllime terapeutike, kohëzgjatja e mjekimit duhet të jetë rreptësisht e kufizuar dhe nën mbikëqyrjen e mjekut për të shmangur toksicitetin.
• Konsumoni një dietë të balancuar: Një dietë e larmishme dhe e balancuar zakonisht siguron mjaftueshëm vitaminë A pa nevojën e suplementeve, duke reduktuar rrezikun e mbidozës.

Trajtimi kryesor i hipervitaminozës A, sapo të diagnostikohet, është ndërprerja e menjëhershme e marrjes së vitaminës A.

• Ndërprerja e vitaminës A: Kjo është hapi më thelbësor. Simptomat zakonisht fillojnë të lehtësohen brenda 1 deri në 2 javë pas ndërprerjes.
• Monitorimi i niveleve të vitaminës: Edhe pse simptomat mund të përmirësohen shpejt, nivelet e larta të vitaminës A në gjak mund të vazhdojnë për disa muaj, pasi ajo ruhet në trup.
• Monitorimi me imazheri: Shenjat në radiografitë e kafkës mund të normalizohen brenda 6 javësh deri në 2 muaj. Megjithatë, shenjat në radiografitë e kockave të gjata mund të kërkojnë rreth gjashtë muaj për t'u kthyer në normalitet.
• Parandalimi i rikthimit: Për të parandaluar rikthimin e simptomave, këshillohet shmangia e marrjes së vitaminës A për disa muaj pas shërimit.
• Kujdes me dozat e larta: Kur konsumohet vaj mëlçie merluci ose suplemente të vitaminës A, është e rëndësishme të mos tejkalohet sasia e kërkuar. Në rastet kur nevojiten doza të larta për qëllime terapeutike, kohëzgjatja e mjekimit duhet të jetë rreptësisht e kufizuar për të shmangur toksicitetin.
• Kujdes gjatë shtatzënisë: Është raportuar se marrja e tepërt e vitaminës A në fillim të shtatzënisë mund të çojë në abort dhe anomali fetale. Prandaj, marrja ditore për gratë shtatzëna nuk duhet të kalojë 5,000 IU.

Është thelbësore të konsultoheni me një mjek nëse përjetoni ndonjë nga simptomat e renditura më sipër, sidomos nëse keni marrë suplemente të vitaminës A ose konsumoni sasi të mëdha të ushqimeve të pasura me të. Kërkoni kujdes të menjëhershëm mjekësor nëse shfaqen simptoma të rënda si dhimbje koke e fortë, të vjella të përsëritura, ndryshime të papritura të shikimit ose shenja të dëmtimit të mëlçisë (p.sh., verdhëz, dhimbje barku të rënda). Një diagnozë e hershme dhe ndërprerja e marrjes së vitaminës A mund të parandalojnë komplikacione serioze dhe afatgjata.

Hipervitaminoza A është një gjendje serioze që mund të shkaktohet nga marrja e tepërt e vitaminës A, kryesisht nga suplementet. Ndërsa vitamina A është thelbësore për shëndetin, "më shumë" nuk do të thotë gjithmonë "më mirë" kur bëhet fjalë për vitaminat e tretshme në yndyrë. Kujdesi në dozim, sidomos gjatë shtatzënisë, dhe ndërprerja e menjëhershme e marrjes së suplementeve pas diagnostikimit, janë thelbësore për shërimin. Konsultimi me një mjek përpara se të merrni çdo suplement vitaminash është gjithmonë i këshillueshëm për të shmangur rreziqe të tilla shëndetësore.