Ateroskleroza

Ateroskleroza është një sëmundje progresive në të cilën pllakat yndyrore grumbullohen brenda arterieve. Këto pllaka përbëhen nga kolesteroli, yndyrat, kalciumi dhe substanca të tjera në gjak. Me kalimin e kohës, pllakat ngurtësohen dhe ngushtojnë arteriet, duke kufizuar rrjedhjen e gjakut të pasur me oksigjen në organet dhe pjesët e tjera të trupit. Kjo mund të çojë në komplikacione serioze, si sulmi në zemër, goditja në tru dhe sëmundjet e arterieve periferike.

Në fazat e hershme, ateroskleroza shpesh nuk shfaq simptoma. Simptomat zakonisht shfaqen kur arteriet ngushtohen ndjeshëm ose bllokohen plotësisht, ose kur ndodhin komplikacione. Simptomat varen nga arteriet e prekura:

• Në zemër (arteriet koronare): Angina (dhimbje gjoksi), gulçim, rrahje të shpejta të zemrës, lodhje, marramendje.
• Në tru (arteriet karotide): Goditje në tru (dobësi ose paralizë e papritur në një anë të trupit, vështirësi në të folur ose kuptuar, humbje e ekuilibrit, humbje e shikimit në njërin sy) ose sulme iskemike kalimtare (TIA), të cilat janë si një goditje e vogël.
• Në krahë dhe këmbë (arteriet periferike): Dhimbje në këmbë gjatë ecjes (klaudikacion), mpirje ose ftohtësi në gjymtyrë, plagë që nuk shërohen, ndryshim i ngjyrës së lëkurës.
• Në veshka (arteriet renale): Presion i lartë i gjakut, dështim i veshkave.

Ateroskleroza zhvillohet kur arteriet ngushtohen dhe forcohen për shkak të grumbullimit të pllakave (një substancë e yndyrshme e përbërë nga kolesteroli, yndyrat, kalciumi dhe substanca të tjera). Ky grumbullim mund të shkaktohet nga një sërë faktorësh, përfshirë:

• Hipertensioni (presioni i lartë i gjakut)
• Kolesteroli i lartë
• Diabeti
• Obeziteti
• Pirja e duhanit
• Mungesa e aktivitetit fizik
• Historia familjare e aterosklerozës
• Mosha (rreziku rritet me moshën)
• Inflamacioni kronik

Ateroskleroza mund të prekë çdo arterie në trup, duke çuar në lloje të ndryshme të sëmundjes bazuar në vendndodhjen e pllakës:

• Sëmundja e arterieve koronare: Kur preken arteriet që furnizojnë zemrën, duke çuar në anginë (dhimbje gjoksi), sulm në zemër ose dështim të zemrës.
• Sëmundja e arterieve karotide: Kur preken arteriet që furnizojnë trurin, duke rritur rrezikun e goditjes në tru ose sulmeve iskemike kalimtare (TIA).
• Sëmundja e arterieve periferike (PAD): Kur preken arteriet në krahë ose këmbë, duke shkaktuar dhimbje, mpirje ose plagë që nuk shërohen në gjymtyrë.
• Sëmundja e arterieve renale: Kur preken arteriet që furnizojnë veshkat, duke çuar në presion të lartë të gjakut ose dështim të veshkave.

Diagnoza e aterosklerozës bazohet në një kombinim të ekzaminimit fizik, historisë mjekësore dhe testeve diagnostikuese. Këto mund të përfshijnë:

• Analiza gjaku: Për të matur nivelet e kolesterolit, triglicerideve, sheqerit në gjak dhe shënuesve të inflamacionit.
• Elektrokardiogramë (EKG): Për të kontrolluar aktivitetin elektrik të zemrës.
• Eko kardiake: Për të vlerësuar funksionin e zemrës dhe për të zbuluar dëmtimet e mundshme të valvulave.
• Testi i stresit: Për të parë se si zemra reagon ndaj ushtrimeve fizike.
• Angiografia: Për të parë bllokimet ose ngushtimet në arterie duke përdorur një ngjyrë kontrast dhe rrezet X.
• Indeksi kyç-krah (ABI): Për të krahasuar presionin e gjakut në kyçin e këmbës me atë në krah, për të zbuluar sëmundjet e arterieve periferike.
• Skanim CT ose MRI: Për të parë arteriet dhe për të zbuluar pllakat e aterosklerozës.

Faktorët që mund të përkeqësojnë aterosklerozën dhe të rrisin rrezikun e komplikacioneve përfshijnë:

• Vazhdimi i faktorëve të rrezikut: Si pirja e duhanit, dieta e pashëndetshme, mungesa e ushtrimeve fizike, presioni i lartë i gjakut, kolesteroli i lartë dhe diabeti i pakontrolluar.
• Stresi: Stresi kronik mund të kontribuojë në përkeqësimin e gjendjes.
• Sëmundje të tjera: Kushte si sëmundjet autoimune ose infeksionet kronike mund të shkaktojnë inflamacion dhe të përkeqësojnë aterosklerozën.
• Mosrespektimi i trajtimit: Ndërprerja ose mosmarrja e rregullt e medikamenteve të përshkruara mund të çojë në progresionin e sëmundjes.

Parandalimi i aterosklerozës përfshin adoptimin e një stili jetese të shëndetshëm dhe menaxhimin e faktorëve të rrezikut:

• Dieta e shëndetshme: Konsumoni fruta, perime, drithëra integrale dhe proteina të dobëta. Kufizoni yndyrat e ngopura, yndyrat trans, kolesterolin, sheqerin dhe natriumin.
• Aktiviteti fizik i rregullt: Bëni të paktën 30 minuta aktivitet aerobik me intensitet të moderuar shumicën e ditëve të javës.
• Mbani një peshë të shëndetshme: Obeziteti rrit rrezikun e aterosklerozës.
• Mos pini duhan: Pirja e duhanit dëmton arteriet dhe përshpejton aterosklerozën.
• Menaxhoni stresin: Përdorni teknika relaksuese si meditimi, joga ose frymëmarrja e thellë.
• Kontrolloni presionin e gjakut: Bëni kontrolle të rregullta dhe merrni medikamente nëse është e nevojshme.
• Kontrolloni kolesterolin: Ndërroni dietën dhe merrni medikamente nëse kolesteroli është i lartë.
• Menaxhoni diabetin: Nivelet e kontrolluara të sheqerit në gjak janë thelbësore.

Trajtimi i aterosklerozës ka për qëllim ngadalësimin e progresit të sëmundjes, lehtësimin e simptomave dhe parandalimin e komplikacioneve. Ai mund të përfshijë:

• Vazodilatacion për të lehtësuar çrregullimet e lëvizshmërisë vaskulare:
  • Isosorbide mononitrate, 20 mg për dozë, 2-3 herë në ditë; ose një kapsulë me çlirim të zgjatur, 40 mg një herë në ditë.
  • Tableta me çlirim të ngadaltë Nifedipine (Bayotensin), 30 mg një herë në ditë.
  • Tableta me çlirim të kontrolluar Diltiazem (Dilcardia CR), 60 mg një herë në ditë.
• Rregullimi i lipideve: Nëse lipidet në gjak mbeten mbi normalen pavarësisht dietës së arsyeshme dhe ushtrimeve të moderuara, mund të përdoren barna për uljen e lipideve.
  • Për të ulur trigliceridet: fenofibrate, atorvastatin, gemfibrozil.
  • Për të ulur kolesterolin: simvastatin, fluvastatin, pravastatin.
• Agjentë antiplateletë: Për të parandaluar formimin e trombozës dhe shfaqjen e sëmundjeve vaskulare okluzive. Medikamentet e zakonshme përfshijnë: aspirinë me veshje enterike, klopidogrel.
• Trombolitikë dhe antikoagulantë: Për trombozën arteriale që shkakton ngushtim ose obstruksion të lumenit, si urokinaza, aktivizuesi i plazminogjenit i tipit të indit rekombinant (rtPA), heparin.

Përveç metodave të mësipërme, mund të aplikohen edhe trajtime ndërhyrëse, duke përfshirë rivaskularizimin për enët e ngushtuara ose të bllokuara, veçanërisht për arteriet koronare, renale dhe periferike, nëpërmjet rekanjalizimit, riperfuzionit ose kirurgjisë së bajpasit, për të rikthyer furnizimin me gjak arterial.

Është thelbësore të konsultoheni me një mjek nëse keni simptoma që mund të lidhen me aterosklerozën, veçanërisht nëse shfaqen papritur ose janë të rënda. Kjo përfshin:

• Dhimbje gjoksi ose shtrëngim.
• Gulçim ose vështirësi në frymëmarrje.
• Dhimbje, mpirje ose dobësi në krahë ose këmbë, veçanërisht gjatë aktivitetit.
• Fytyra, krahu ose këmba e varur nga njëra anë.
• Vështirësi e papritur në të folur ose kuptuar.
• Humbje e shikimit në njërin sy.
• Humbje e ekuilibrit ose marramendje e papritur.

Gjithashtu, nëse keni faktorë rreziku për aterosklerozën (si histori familjare, diabet, presion të lartë gjaku, kolesterol të lartë ose keni pirë duhan), duhet të diskutoni me mjekun tuaj për strategjitë e parandalimit dhe kontrollet e rregullta, edhe nëse nuk keni simptoma.

Ateroskleroza është një sëmundje serioze, por shpesh e parandalueshme dhe e menaxhueshme. Kuptimi i faktorëve të rrezikut dhe adoptimi i një stili jetese të shëndetshëm janë thelbësore për parandalimin dhe ngadalësimin e progresionit të saj. Diagnostikimi dhe trajtimi i hershëm mund të ndihmojnë në parandalimin e komplikacioneve të rënda dhe të përmirësojnë cilësinë e jetës. Konsultohuni gjithmonë me një profesionist shëndetësor për këshilla dhe trajtim.